Pagina's

Het Limburgs Schutterij Museum is een museum dat gevestigd is in Steyl. Het museum staat in het teken van de schutterij en wordt beheerd door de Stichting Limburgs Schutterij Museum.  Het krijgt daartoe subsidie van de Nederlandse provincie Limburg. De collectie bestaat onder meer uit uniformen,  koningszilver, vaandels, foto’s, oorkondes en andere documenten van nog bestaande en reeds opgeheven schutterijen. Ook wordt aandacht besteed aan het Oud Limburgs Schuttersfeest.

Waarom een museum?

Het schutterijwezen kent een eeuwenoude, diepgewortelde traditie in de Nederlands en Belgisch Limburgse samenleving. Door de eeuwen heen werd er een rijke collectie nagelaten van vaandels, buksen, uniformen, koningszilver, onderscheidingen, documentatie enz. Deze attributen verdienen het voor het nageslacht bewaard te worden. Maar dat niet alleen: ook verdient deze waardevolle collectie een waardige plaats waar zij en onze nakomelingen ze kunnen bewonderen. Eerdere pogingen om een museum op te richten ten einde dit culturele erfgoed op een blijvende en verantwoorde wijze ten toon te kunnen stellen waren slechts een kort leven beschoren. Zo moesten musea in Hoensbroek en Stramproy achtereenvolgens vanwege diverse omstandigheden hun deuren sluiten.

Mede door toedoen van de Stichting Garde Tegeliers werd jaren geleden een opstap gemaakt om de inmiddels op afgelegen zolders resp. kelders gelegen schuttersattributen aan een breder publiek voor te stellen. Een stichting werd in het leven geroepen die startte met een tijdelijke expositie in de botanische tuin Jochumhof te Steyl, waarbij dankbaar gebruik werd gemaakt van de ondersteuning van het Euregionale Towana project. Uiteindelijk betekende deze stap de opmaat tot de definitieve vestiging van het Limburgs Schutterij museum in Steyl.

Wijlen OLS-president Frans Wolters bij de opening van het museum in Steyl op 25 augustus 2001 : “Dit is nog maar het begin. Dit museum zou uit moeten kunnen groeien tot een compleet en professioneel gerund informatie- en documentatiecentrum over het schutterswezen in de beide Limburgen”.


Brand

Een grote brand maakte op 10 april 2008 een (voorlopig) einde aan de activiteiten van het museum. De collectie bleek weliswaar voor een groot deel nog schoon te maken of te restaureren, maar het gebouw was reddeloos verloren.  Het museum kon na de brand niet terugkeren naar het oude onderkomen bij het Missiemuseum. En dus werd er een nieuwe plek gezocht en gevonden in de Sint Rochuskerk in Steyl.

Acht jaar lang waren vele vrijwilligers wekelijks aan de slag om de collectie te restaureren, te herstellen en gereed te maken om het schutterijmuseum te laten herrijzen.

Sint Rochuskerk Steyl

Het Limburgs Schutterij Museum is gelegen in de voormalige Sint Rochuskerk in Steyl. Het museum is niet alleen een museum, maar ook een ontmoetingscentrum met de mogelijkheden om seminars, bijeenkomsten en vergaderingen te organiseren. De kerk heeft een multifunctionele indeling met een horecagedeelte.

Zondag, 10 april 2016 – exact 8 jaar na de brand – werd het Limburgs Schutterij Museum geopend door de Gouverneur van Nederlands-Limburg, Theo Bovens en zijn Belgisch-Limburg college, Herman Reijnders, die ondersteund werden door de burgemeester van Venlo, Antoine Scholten en de Federatiepresident Ger Koopmans.

Sjöttesjoel

Voor het Kinjer-OLS bestaat de mogelijkheid om in het museum met de school en/of vereniging ‘in de leer’ te gaan. Er is voldoende lesmateriaal beschikbaar om bijvoorbeeld zelf uitrusting, kleding e.d. te kunnen maken.

Website

Limburgs Schutterij Museum heeft een uitgebreide website.  Neem eens een kijkje op www.schutterijmuseum.nl.

Sacramentsprocessie of bronk

Tussen schutterijen en de kerk is er altijd een verbondenheid geweest. Dat is in de tradities en gebruiken van de schutterij nog altijd te zien.

Zo doet de schutterij bijvoorbeeld mee aan de sacramentsprocessie of bronk in het dorp.

Band met de kerk

Tussen schutterijen en de kerk is er altijd een verbondenheid geweest, in vroeger tijden meer dan tegenwoordig. In veel tradities en gebruiken van de schutterij is het echter nog altijd te zien. Zo doet de schutterij bijvoorbeeld mee aan de sacramentsprocessie of bronk in het dorp en begraaft zij haar leden met schutterseer.

Soms wordt de historische band met de kerk ook wat aangedikt, wat groter gemaakt dan ze in werkelijkheid geweest is. Zo is er nog altijd geen enkel bewijs dat de ‘bielemannen’ die bij veel schutterijen voorop lopen, tijdens processies wegversperringen op moesten ruimen die mensen van het protestantse geloof hadden aangelegd.

Andere dingen zijn wel degelijk uit de geschiedenis met de kerk ontstaan en nog altijd in gebruik.

Vaandel

Het vaandel van de schutterij speelt al eeuwenlang een belangrijke rol. Vroeger, als een leger ten strijde trok, putten de soldaten moed en hoop zolang het vaandel wapperde. Viel het vaandel in handen van de vijand dan was alles verloren. Dat namen de schutterijen een beetje over, waarschijnlijk van de tijd dat ze nog echt moesten vechten om hun dorp of stad te beschermen. Daarom is het vaandel nog steeds een symbool.

Op het vaandel vind je de naam van de schutterij, het jaar (of zelfs de exacte datum) van oprichting en een afbeelding. De afbeelding is meestal van de beschermheilige of schutspatroon.

Heilige


Foto in de catacombe – de onderaardse begraafplaats in Rome – van de Heilige Sebastianus

Bijna alle schutterijen zijn vernoemd naar een heilige. Maar wat is dat eigenlijk, een heilige? Een heilige is een bijzondere figuur die volgens de rooms katholieke kerk dicht bij God staat. Zeker in vroeger dagen werd aan heiligen bijzondere krachten toegeschreven. Ze zouden mensen bijvoorbeeld kunnen genezen van ziektes, maar ze beschermden ook mensen met een bepaald beroep of hobby. Zo beschermde Sint-Jozef bijvoorbeeld de timmerlieden en Sint-Nicolaas zeelieden. Bij schutterijen zie je vaak Sint-Sebastianus terug als ‘beschermheilige’. Sebastianus was namelijk voor hij heilig werd een soldaat geweest en bovendien met pijlen doodgeschoten. Sint-Martinus en Sint-Joris waren ook soldaten geweest en die namen kom je dus ook vaak tegen bij schutterijen. Maar het kan ook dat een schutterij dezelfde naam heeft als de kerk in het dorp of de wijk.

Op de feestdag van de schutspatroon wordt vaak een processie gelopen, een mis opgedragen of een feestavond georganiseerd.

Sommige schutterijen dragen tijdens de optocht een heiligenbeeld mee of een attribuut dat verwijst naar de heilige waar hun schutterij naar is vernoemd.

Broederschap

Een ‘broederschap’ is oorspronkelijk een groep mensen die regelmatig in de kerk bijeen kwam om te bidden. Vaak hadden ze een apart altaar in de kerk, helemaal voor zichzelf. De leden van een broederschap deden niet alleen bidden, maar ze hielpen elkaar ook. Ze kregen bijvoorbeeld geld als ze ziek waren. Of als een broeder overleed, droeg de broederschap de kosten van de begrafenis, of kreeg de familie wat extra’s. Ook deden ze goeds voor de gemeenschap.

Schutterijen leken wel een beetje op de broederschappen. Ook bij de schutterij werden leden die het moeilijk hadden geholpen, de schutters regelden en betaalden de begrafenis en soms hadden ze een eigen altaar, met hun eigen heilige erop. Schutterijen en broederschappen leken dus een beetje op elkaar, al deden broederschappen vaak niet schieten en schutterijen vaak minder bidden. Ergens in de lange geschiedenis zijn sommige schutterijen en broederschappen met elkaar verweven geraakt en heten ze ook officieel ‘schutterij-broederschap’. Ook voor schutterijen die niet zo heten, is de onderlinge band vaak wel heel erg sterk. Het woord ‘broederschap’ maakt eigenlijk voor alle schutters duidelijk dat de club het samen optrekken en helpen van broeders (en zusters) belangrijk vindt.

 Er waren meerdere redenen waarom iemand lid wilde worden van een schutterij:
  •  als verzekering bij ziekte of dood;
  •  een soort spaarclub: de leden spaarden samen geld om een paar keer per jaar te kunnen feesten;
  •  vanwege de band met de kerk;
  •  vanwege het uiterlijk vertoon, het uittrekken bij processies of andere feesten;
  •  om actief de gemeenschap te verdedigen tegen boeven en struikrovers;
  •  voor de gezelligheid.
Voor de meeste schutters zal het een combinatie van al deze redenen geweest zijn.

Orde

Een hele bijzondere broederschap werd in 1979 opgericht: de ‘Edele Eedbroederschap van de Souvereine Orde van de Rode Leeuw van Limburg en de Heilige Sebastianus’. In deze orde worden schutters opgenomen om hen te huldigen voor wat zij voor hun eigen schutterij, schutterijen in het algemeen en de samenleving hebben gedaan. Het is teken van waardering en erkenning die jaarlijks aan slechts een beperkt aantal personen wordt toegekend rond 20 januari, de feestdag van de Heilige Sebastianus. Hoewel de orde pas sinds 1979 bestaat, vinden de schutters de orde van de Rode Leeuw vaak even belangrijk als een ‘lintje’ (Nederland) of medaille (België) van de koning.

De Edele Eedbroederschap van de Souvereine Orde van de Rode Leeuw van Limburg en de Heilige Sebastianus is een officieel door de bisdommen van Hasselt en Roermond erkende broederschap.

verdieping

Er bestond de behoefte om leden van de bij de Oud-Limburgse Schuttersfederatie aangesloten verenigingen, die zich op bijzondere wijze voor het schutters- en gildewezen in de beide Limburgen verdienstelijk hadden gemaakt, vanwege deze federatie te onderscheiden. In 1979 werd daartoe de Edele Eed-Broederschap van de soevereine Orde van de Rode Leeuw van Limburg en de Heilige Sebastianus opgericht.

Tijdens het OLS-1978 in Schaesberg werd aan de Oud-gouverneur van Belgisch-Limburg, Dr. Louis Roppe, tijdens zijn installatie als ere-president van de Oud Limburgse Schuttersfederatie hem een ereteken toegekend. Dit ereteken bestond uit een roodgeëmailleerde gouden afgerand breedarmig halskruis met in het centrum een medaillon geëncadreerd in een krans van eikenloof, met de Rode Leeuw van Limburg op een wit geëmailleerd veld. Het lint was wit-blauw-geel, de overblijvende kleuren van Limburg en Opper-Gelre. Dit ereteken heeft als voorbeeld gediend voor het nieuwe ordeteken van de Orde van de Rode Leeuw. De nieuwe Limburgse schuttersorde werd bovendien toegewijd aan de schutspatroon van het Schutterswezen, de Heilige Sebastianus. Daardoor werd ook de mogelijkheid geschapen om de opname van toekomstige leden te doen geschieden in een kerkelijke plechtigheid. In het onderscheidingsteken komen de oeroude tradities van het schutters- en gildenwezen en de band met de Katholieke Kerk tot uitdrukking. Zoals eerder gesteld werd het halskruis van Erepresident Dr. Louis Roppe gekozen als model voor het nieuwe ordeteken van de Edele Eed-Broederschap van de Soevereine Orde van de Rode Leeuw van Limburg en de Heilige Sebastianus. De Heilige Sebastianus werd tot uiting gebracht door de twee naar boven gerichte pijlen tussen de armen van het kruis of op het lint en de toewijzing van het wit-blauw-geel daarvan, in bloedrood. Als kroon op het kruis werd de aan de Bourgondische Orde van het ‘Gulden Vlies’ ontleende vuurslag gekozen, een oud weerbaarheidsteken dat in België gebruikt werd voor burgerweerbaarheidskorpsen en o.a. in de ‘Militaire Willemsorde’ voorkomt.

Sinds 1980 vindt jaarlijks rond 20 januari (feestdag van de Heilige Sebastianus) tijdens een H. Mis de plechtige investituur plaats van nieuwe leden van de Orde. Ten overstaan van de Grootmeester van de Orde leggen de nieuwe leden de belofte af en beloven zij zich in te zetten voor Outer, Haerdt en Troon. (Outer staat voor kerk en geestelijke overtuiging, Haerdt voor gezin, maatschappijen materieel erfgoed en Troon voor het geestelijke en niet geestelijke gezag).

Kapittel

De algemene leiding van het Kapittel van de Rode Leeuw is in handen van de Grootmeester, Ger Koopmans en bestaat daarnaast uit de heren:

Groot-Prior:
Pastoor Marc Heemels (Eygelshoven)

Kanselier/Zegelbewaarder:
Jacques van der Vorst (Roermond)

Penningmeester:
Louis Litjens (Helden)

Leden:
Broer Smeets (Voerendaal);
Arnold van Eijgen (Beek – België);
Jos Michels (Bocholt);
Hen Sleven (Hunsel);
Peter Korten (Tungelroy); en
Bernie van Lierop (Venray).

De Edele Eed-Broederschap kent drie klassen: die van Commandeur, Officier en Schutbroeder, overeenkomende met soortgelijke graden van staatsonderscheidingen, met het verschil dat de ‘Ridder’ om de broederschapgedachte te onderstrepen hier ‘Schutbroeder’ heet.

De onderscheiding wordt niet alleen toegekend aan leden van verenigingen die tot de Oud Limburgse Schuttersfederatie behoren, maar ook aan leden van andere federaties in binnen- en buitenland die bijzondere verdiensten hebben voor het Christelijke Schutterswezen. Bovendien kan het lidmaatschap verleend worden aan niet-leden van schuttersverenigingen die zich voor de doelstellingen van de orde bijzonder verdienstelijk hebben gemaakt

Anekdote

In november 2016 trokken een aantal Belgische en Nederlands-Limburgse schutters naar Rome voor een ontmoeting met de paus. De reis was zeer indrukwekkend. De vaandels van de Limburgse schutterijen werden minutenlang bekeken en onderzocht door Zijne Heiligheid. Vaandels zijn een belangrijk symbool van schutterijen en daarom is het een voorrecht van bijvoorbeeld een koning of koningin of ook de paus om over de vaandels te lopen.  Het aanbod om de vaandels te betreden, beantwoordde de paus hartelijk door aan geven dat hij veel respect had voor de vaandels en niet in de positie was om daaroverheen te lopen. Deze reactie, die zo tekenend is voor deze paus, vervulde de schutters met dank en trots. Vervolgens zegende hij de vaandels stak duidelijk de duim omhoog en schudde enkele schutters de hand.


Dekenaat

Een Dekenaat is een kerkelijke regio. Een dekenaat schuttersfeest is vergelijkbaar met een bondsschuttersfeest.
Aan een bondsschuttersfeest doen alle schutterijen van één schuttersbond mee. Aan een dekenaat schuttersfeest doen alle schutterijen uit éénzelfde dekenaat mee.

Tradities en Gebruiken

Tussen schutterijen en de kerk is er altijd een verbondenheid geweest. Dat is in de tradities en gebruiken van de schutterij nog altijd te zien. Zo doet de schutterij bijvoorbeeld mee aan de sacramentsprocessie of bronk in het dorp en begraaft zij haar leden met schutterseer. Maar de schutterij houdt nog meer tradities en gebruiken in ere.

Het Limburgs Schutterij Museum geeft uiting aan deze tradities en gebruiken in woord en beeld.  Verder wordt in het Limburgs Schutterstijdschrift regelmatig aandacht besteed aan het ontstaan van de vaak unieke gebeurtenissen en wordt er in het tijdschrift kleurrijk verslag van gedaan.


Kamerschieten

Het kamerschieten is een soort van ereschoten die soms worden afgevuurd bij begrafenissen, grote feestelijke gelegenheden of processies.

Kamerschieten - verdieping

Het kamerschieten is een volksgebruik dat wordt uitgevoerd bij bepaalde ceremonies zoals begrafenissen, processies of bij de geboorte van een troonopvolger. Het zijn een soort saluutschoten.

De kamers zijn oorspronkelijk kruitkamers, dit zijn gietijzeren potten met een grote opening aan de bovenkant (het boorgat) en een kleinere opening aan de zijkant (de ontstekingsopening of het zundgat). In deze metalen cilinders zit een lading zwart kruit en deze worden afgevuld met leem. De aangestampte leem schiet naar buiten als de kamer wordt afgevuurd, wat een harde, doffe knal veroorzaakt.

De kamers worden volgens een bepaald patroon op een rij gezet (bijvoorbeeld in de processie 7 keer). Met een brandende fakkel wordt via een kleine ontstekingsopening de hoofdlading in het boorgat tot ontbranding gebracht. De enorme druk die ontstaat bij deze snelle ontbranding van het kruit, veroorzaakt de knal.


kamerschieten bij een begrafenis



kamerschieten bij een processie



De binnenkant van een kamer en de gebruikte materialen



Vogelschieten of koningschieten

Het vogelschieten wordt ook het koningsschieten genoemd.

Het is een belangrijke gebeurtenis voor een schutterij. Eerst wordt de koning van het vorige jaar opgehaald en gaan ze naar de schietboom. Daar moet de koning het koningszilver teruggeven. Daarna gaan de schutters schieten op een houten vogel. De schutter die de vogel van de paal af schiet is koning. Hij krijgt dan het zilver en dan gaan de schutters in optocht door het dorp om de mensen te laten zien wie de nieuwe koning is.

Koning

De koning is de winnaar van het vogelschieten. Het is een hoge ereplaats binnen de schutterij. Bij officiële gelegenheden draagt een koning een zilveren vogel en het koningszilver. De koning is het visitekaartje van de vereniging.

Tijdens officiële gelegenheden of optochten wordt de koning vaak begeleidt door een koningin. Dit is meestal zijn vrouw, vriendin of dochter.  Bij sommige schutterijen is er enkel een koning.

Als een vrouw het vogelschieten heeft gewonnen is zij schutterskoningin en mag zij de zilveren vogel dragen.

Keizer

Wanneer iemand drie keer achter elkaar de vogel heeft afgeschoten, wordt hij automatisch keizer. Hij heeft dan drie keer bewezen de beste schutter te zijn. Keizer is de allerhoogste ereplaats in een schutterij. Je bent keizer voor je hele leven.

Tijdens officiële gelegenheden of optochten wordt de keizer vaak begeleidt door een keizerin. Dit is meestal zijn vrouw, vriendin of dochter.

Vogelschieten of koningschieten - verdieping

Vroeger leefde men van seizoen tot seizoen. Was de lente vruchtbaar en de zomer zacht, dan kon in de herfst voldoende voedsel worden geoogst om de winter door te komen. Zo niet, dan werd waarschijnlijk honger geleden.

In oude reglementen is sprake van ‘voghel ofte papagaey’ schieten, dat traditioneel in het voorjaar plaatsvond (vaak is dat nog zo). De ‘voghel ofte papagaey’ was een zinnebeeld van de vruchtbaarheid van het voorjaar, evenals Afrodite, de Griekse godin, die in de gedaante van een vogel van de Olympus afdaalde om de stervelingen vruchtbaarheid te schenken. Ook de ‘Heilige Geest’wordt traditioneel in de gedaante van een vogel afgebeeld. Net zoals de duif van Noa, die de palmtak bracht ten teken dat de zondvloed voorbij was, geeft ze aan dat de winter voorbij is.

Door die vruchtbaarheid in de vorm van een bonte vogel of papagaai ‘af te schieten’, kon zij als een feniks met hernieuwde kracht in de persoon van de schutterskoning herrijzen. Dus kreeg hij de zilveren vogel omgehangen, ten teken dat ‘de kracht van het voorjaar in hem was’. Mede omdat de schutter tijdens het vogelschieten getoond had ‘de beste der besten’ te zijn, noemde men hem in de feodale traditie ‘koning’.

Werking

Aan dit jaarlijkse ritueel van het vogelschieten (of koningsschieten) is tot op heden weinig veranderd. Wel zijn er vaak kleine of grotere verschillen te merken tussen de schutterijen onderling. Vaak zijn er nog andere verplichtingen voor de nieuwe koning bijgekomen, zoals bijvoorbeeld een feestmaaltijd of traktatie geven voor alle schutters.

Hoewel de werking bij een vogelschieting er bij de ene schutterij anders uitziet dan bij de andere, gaat het toch om hetzelfde feit: het vervangen van de oude koning door een nieuwe. Hierna wordt er een voorbeeld uitgewerkt, maar iedere schutterij kan daarvan afwijken.

Nadat de ‘oude koning’ en de wereldlijke en geestelijke beschermheer (een notabele uit het dorp en de pastoor) het openingsschot hebben gelost, schieten de leden in volgorde van loting om de beurt net zolang, tot het laatste stukje valt.

De “vogel” waarop men schiet is vaak een figuur op een houten plaat of blok. Op deze plaat is bijvoorbeeld een cirkel getekend. Het is de bedoeling de cirkel eruit te schieten. Diegene die het schot lost waardoor de vogel (de cirkel dus) naar beneden valt, is de koning.

Koning / Keizer

Er volgt een plechtigheid waarbij de zilveren koningsvogel en koningsplaten over de schouders gehangen worden. Na zijn ‘ambtsperiode’ dient de koning een eigen zilveren schild aan de collectie toe te voegen. Schiet de koning drie jaren na elkaar de vogel af, dan wordt hij keizer. Dit gebeurt in het daarop volgende jaar wanneer naast de kroning van de nieuwe koning ook de keizer wordt geïnstalleerd. Dit is een functie die hij in principe tot aan het einde van zijn leven behoudt.






Hoe kan je het verschil tussen een keizer en een koning zien?

Een koning draagt het koningszilver van de schutterij.  Dit zijn zilveren platen die over zijn borst en rug hangen.  Elke plaat is geschonken door een koning. Er staan telkens het jaartal en de naam van de koning (en koningin) op.  Naast het koningszilver draagt de koning ook de koningsvogel.

Een keizer draagt een keizersplaat.  Deze plaat hangt over de borst van de keizer.



Koningspaar




Het koningszilver

Het koningszilver is vaak eeuwenoud.  Elke koning laat een eigen koningsplaat maken. Op deze zilveren plaat wordt onder andere het jaartal en de naam van de koning gegraveerd. Elk jaar is er een nieuwe koning en zo komt er elk jaar een nieuwe koningsplaat bij.

Alle koningsplaten bij elkaar noemt men het koningszilver.  Op schuttersfeesten wordt het koningszilver trots gedragen. Men is vaak uren bezig met het oppoetsen van al dat zilver.

Naast het koningszilver draagt de koning ook de koningsvogel. Deze wordt vastgehouden met de rechterhand.




Koning en Vrouwelijke koning

In sommige schutterijen is er nooit een koningin. In andere schutterijen kiest de koning zijn koningin zelf.

Als een vrouw het vogelschieten heeft gewonnen is zij schutterskoningin en mag zij de zilveren vogel dragen.




Keizerspaar

Wanneer iemand drie keer achter elkaar het vogelschieten heeft gewonnen, wordt hij automatisch keizer. Keizer ben je voor je hele leven.

Net als de koning, mag de keizer zelf kiezen wie hem als keizerin zal vergezellen. Sommige schutterijen hebben alleen een keizer.




Keizer





De naam van schutterijen is vernoemd naar heiligen.  Veel schutterijen zijn genoemd naar Sint-Martinus, Sint-Sebastiaan en Sint-Hubertus.

Sommige schutterijen dragen tijdens de optocht een beeld mee van de patroonsheilige van hun schutterij of van iets wat bij hun schutterij hoort. Het beeld staat op een soort draagberrie die op de schouders van 2 of 4 schutters rust.

Hieronder enkele afbeeldingen van Sint-Sebastiaan Grote-Brogel (een beeltenis van Sint-Sebastiaan), Sint-Urbanus Maasniel (een beeltenis van Sint-Urbanus) en Sint-Hubertus Manestraat.  De schutters van Manestraat dragen een hert mee, met een kruis in het gewei, naar de legende van Sint-Hubertus.


/door

Op enkele plaatsen is er verdieping aangebracht aan de inhoud van deze website.
Deze aanvulling kan gelezen worden door ‘>’ van de 2 grijze blokjes aan te klikken, zoals hier aan de rechterkant is weergegeven.

De website WijSchutterij is geïnitieerd door de OLS Federatie met behulp van Cultuurpad en Provincie Limburg.
Deze website wordt gebruikt door scholen bij de invulling van lessen of ter voorbereiding van deelname aan het Kinjer-OLS.

Verdieping

Door ‘<' van de 2 grijze blokjes aan te klikken, keer je terug naar de oorspronkelijke tekst.

Deze verdieping is aangebracht voor volwassenen die meer willen weten over bepaalde onderwerpen.

De website WijSchutterij is geïnitieerd door de OLS Federatie met behulp van Cultuurpad en Provincie Limburg.
Deze website wordt gebruikt door scholen bij de invulling van lessen of ter voorbereiding van deelname aan het Kinjer-OLS.

feedback_mix.png